13 MAART 2024

Tekst REDACTIE Libelle

Ja, het is een lastig gespreks¬onderwerp, maar toch is het belangrijk om jongeren mee te geven dat seks leuk en lekker is. Journalist Kim Bos vraagt zich af hoe ze als volwassene het beste hierover kan praten.

Onlangs schreef ik een brief aan mijn nichtje van 21. Ze heeft al twaalf jaar geen moeder meer, en ik wist niet of ze deze informatie al eens van iemand anders had gehoord. Het ging over genot. Over dat seks prettig hoort te zijn en dat dat niet voor iedereen vanzelfsprekend is, zeker niet voor meisjes en vrouwen. Ik legde haar uit dat de ‘klassieke’ seks zoals we die doorgaans hebben vooral fijn is voor mannen en bij hen makkelijker tot een hoogtepunt leidt. ‘Slechts dertig procent van de vrouwen komt op die manier klaar, en het is helemaal niet gek als jij daar – net als ik – niet toe behoort.’ Mijn nichtje schreef me een lief briefje terug. Ze had het een beetje awkward gevonden wat ik schreef, maar was me vooral dankbaar.

Het idee voor deze brief was ontstaan tijdens een interview met de inmiddels overleden seksuoloog en hoogleraar Ellen Laan. Zij opende me de ogen toen ze vertelde dat aandacht voor seksplezier heel belangrijk is, omdat het ervoor zorgt dat vrouwen minder vaak slachtoffer worden van seksueel grensoverschrijdend gedrag. Ze had dit ontdekt tijdens onderzoek dat ze voor de Universiteit van Amsterdam deed. Als we meisjes opvoeden met het idee dat hun genot net zo belangrijk is als dat van jongens, pikken ze vervelende dingen minder snel, legde ze uit. Met ‘vervelende dingen’ bedoelde ze onder meer aanrakingen die vrouwen eigenlijk niet fijn vinden, maar toch tolereren.
Uit cijfers van het CBS blijkt dat ongeveer de helft van de vrouwen tussen de 16 en 25 te maken heeft gehad met seksueel grensoverschrijdend gedrag, en dus valt hier nog veel winst te behalen. Voorlichting aan jongens is natuurlijk net zo belangrijk, want ook zij mogen zich beter verdiepen in wat de ander wel en niet leuk en lekker vindt. Ik realiseerde me dat ook ik maar weinig met mijn zonen (nu 19 en 22) heb gepraat over genot. Blijkbaar ga ik het onderwerp een beetje uit de weg, en schrijf ik liever een brief dan dat ik het gesprek aanga. En dat geldt ook voor docenten, want bij seksuele voorlichting op scholen gaat het vooral over voorbehoedsmiddelen, geslachtsziektes (soa’s) en ‘nee is nee’. Waarom doen we dat niet zo graag, het onderwerp ‘pret in bed’ wat vaker bespreken? En als je dat toch belangrijk vindt, hoe pak je dat dan aan?

Te dichtbij
“Het onderwerp ‘plezier’ krijgt minder aandacht omdat het zo persoonlijk is”, denkt seksuoloog NVVS Yuri Ohlrichs van het expertisecentrum voor seksualiteit Rutgers. “Met name voor ouders en docenten is het toch makkelijker om ‘pas op, kijk uit’ te roepen en voorlichting te geven over soa’s. Dat komt minder dichtbij dan ‘hoe kun je lekkere seks hebben?’ Ouders en professionals zijn bang dat de jongeren hen persoonlijke vragen over genot gaan stellen. Maar open praten over seks betekent niet dat je openlijk alles hoeft te vertellen over je eigen seksleven – dat bepaalt iedereen voor zich. Het doel is om jongeren te begeleiden in het zelf ontdekken wat fijn voelt en wat niet.” Wat ook een reden kan zijn om het onderwerp te mijden, is het nog steeds heersende idee dat meer praten over seks(plezier) ervoor zou zorgen dat jongeren op jongere leeftijd seks zouden hebben. Ohlrichs: “Het tegenovergestelde blijkt het geval. Goede seksuele voorlichting leidt er juist toe dat jongeren later in plaats van vroeger seks hebben.” Het vijfjaarlijkse onderzoek ‘Seks onder je 25e’ van Rutgers en Soa Aids Nederland uit januari 2023 lijkt dit te bevestigen: Nederlandse jongeren beginnen steeds later aan seks. Met 18,7 jaar heeft de helft van de jongeren ervaring met vaginale seks. In 2017 was dit 18 jaar en in 2012 17 jaar. Ohlrichs: “Met goede seksuele voorlichting leren we jongeren dat ze zelf bepalen wanneer ze eraan willen beginnen. En dat ze zich dus niet hoeven laten opjagen door anderen.”

Dominant en tolerant
Helaas is het vooral voor meisjes en vrouwen nog niet vanzelfsprekend om te genieten van seks. Krista en Marcelle zijn twee jonge vrouwen die onder de naam De Sekszusjes als missie hebben om openlijk over seks en seksplezier te praten, ook al is dat ongemakkelijk. Voor hun YouTubevideo’s en tv-series gaan ze op onderzoek uit, onder andere op middelbare scholen. Zo vragen ze in de aflevering Plezier van de serie Naakt voor de klas wat er leuk kan zijn aan seks. “Niet zo veel, denk ik”, antwoordt een leerling. “Misschien is het leuk om een jongen een plezier te doen. Hij dominant, jij tolerant.” Zelfs de 17-jarige seksueel actieve Sabine komt niet verder dan “Ik weet niet wat ik fijn zou vinden. Het is wel gezellig, iets wat je met iemand doet, maar niet zo heel bijzonder. Hoe langer het duurt, des te saaier het wordt. Ik vind zoenen veel leuker en liever.” Ik stuurde deze aflevering meteen door naar mijn beide zoons. Ze hebben inmiddels vriendinnen en seks, maar het is nooit te laat om bij te leren. Dat beaamt Chloë Smit van Blootnodig, een organisatie die gastlessen en ouderavonden op middelbare scholen en mbo’s geeft. “Of je kind nou 12 of 23 is, het onderwerp blijft actueel.”

De rol van porno
Smit heeft samen met drie anderen Blootnodig opgericht omdat ze vindt dat we het wel wat meer mogen hebben over wat goed voelt, en hoe daarover te communiceren met je bedpartner. Zelf had ze vroeger een veel te zwart-wit beeld van seks. “Ik zag films waarin mensen heel verliefd waren, elkaar kusten, als magneetjes door elkaar aangetrokken werden en meteen penis-in-vagina-seks hadden zonder dat het lastig was of pijn deed. Het hele experimenteren en communiceren kwam er niet in voor. Daar had ik graag meer over willen leren”, verduidelijkt Smit. Bij de gastlessen van Blootnodig gaan ze in op het feit dat er zo veel meer is dan penetratieseks. Smit: “We leggen uit dat je zelf bepaalt wat voor jou seks is. Er is niet maar één definitie.”
Films en vooral porno zijn nog steeds erg gericht op penetratieseks en dan ook nog voornamelijk tussen hetero’s. 41 procent van de jongens tussen de 12 en 14 jaar en 7 procent van de meisjes heeft al porno gezien, zo laat onderzoek van Rutgers en Soa Aids Nederland zien. Dat is iets wat niet alle ouders zich realiseren, mede doordat ze zelf zijn opgegroeid in een tijd zonder internet, sociale media en mobiele telefoons waarmee filmpjes worden doorgestuurd. “Voor bloot moest je dertig jaar geleden naar de kiosk of de videotheek”, zegt Ohlrichs. De drempel lag veel hoger en het kwam niet zomaar op je pad. Hoe eerder jongeren zich ervan bewust zijn dat wat ze online zien niet de werkelijkheid is, hoe beter. Niet alleen waar het lichamen betreft (denk aan ballonborsten, megapiemels, sixpacks en spierbundels) maar ook met betrekking tot hoe genot werkt.

Feiten, vragen en fabels
Meer weten over de anatomie van het vrouwenlichaam is essentieel, vindt ook sekseducatietrainer Smit. “Pas sinds 2022 staat in een paar biologieboeken de volledige clitoris afgebeeld en uitgelegd. De meeste scholen hebben die boeken nog niet. Ook het verschil tussen vulva en vagina is nog voor lang niet iedereen duidelijk.” Ze raadt ouders aan om zelf nog eens in de materie te duiken (zie het kader) en af en toe informatie te delen met hun pubers. “Je kunt bijvoorbeeld zeggen dat je hebt gehoord dat de clitoris veel groter is dan we lange tijd hebben gedacht. Het hoeft niet meteen een serieus gesprek aan tafel te zijn, het kan net zo goed tijdens een ommetje, autorit of de afwas.” Ook Ohlrichs is voor het terloops ter sprake brengen van het onderwerp ‘genot’. “Haak bijvoorbeeld aan als je samen iets over seks op televisie ziet. Denk aan vragen als: waardoor kun je allemaal zin krijgen in seks en wat kunnen redenen zijn om geen zin te hebben? En: wanneer heb jij macht over iemand en wanneer heeft iemand macht over jou?

Ouderavonden
Beide experts adviseren om in het communiceren over seksplezier vooral een manier te zoeken die bij je past. Jongeren iets laten lezen, zien of luisteren kan net zo goed werken. Ohlrichs: “We hebben bij Rutgers samen met Soa Aids Nederland een uitgebreide website ontwikkeld, sense.info, waar iedereen van alles kan vinden over seks. Er hoort onder andere een Instagramaccount bij waarop allerhande vragen worden beantwoord, en de podcast Sense Talk.” Blootnodig organiseert ouderavonden over het belang van positieve sekseducatie en biedt een online training aan voor ouders en jongeren samen, maar je kunt die ook alleen volgen. Zelf heb ik ook de stoute schoenen aangetrokken en met mijn zoons een gesprek gehad over dat meisjes minder makkelijk klaarkomen van ‘klassieke seks’ dan jongens. Ik vroeg ze of ze daar rekening mee houden en gelukkig was het antwoord ‘jazeker’. Voelde ik me daar relaxed bij? Nou nee. Maar ik was wel gemotiveerd door alle wijze woorden van de deskundigen. En ik gaf ze de bundel columns van schrijver en actrice Joy de Lima: Goed komen. Een seksuele queeste. Hierin gaat ze open en eerlijk op zoek naar hoe ze fijne seks kan hebben. Tot mijn grote voldoening en lichte verbazing las de jongste het: “Interessant, mam!” Kortom: ik heb mijn nek wat meer uitgestoken, al is het niet perfect. Ohlrichs stelt me gerust: “Maak je niet te veel zorgen, het hoeft ook niet perfect. We zijn allemaal al struikelend opgegroeid, óók op seksueel gebied. Natuurlijk wil je voorkomen dat je pubers in zeven sloten tegelijk lopen, maar dat doe je al door ze af en toe wat goede informatie toe te spelen.” En ja, het kan ongemakkelijk zijn, maar dat is niet erg. “Zeg gewoon dat je het spannend vindt om over dit soort onderwerpen te praten, maar dat het wél belangrijk is”, aldus sekseducatietrainer Smit. “Het is niet erg om je kwetsbaarheid te laten zien. Als jij dat doet, wordt de drempel voor hen ook lager.”

MINDER PLEZIER
Meisjes ervaren beduidend minder seksueel plezier dan jongens tijdens seks. De eerste keer vaginale seks beschrijft 64% van de jongens als ‘fijn’, tegenover 28% van de meisjes. Het verschil in beleving heeft mogelijk te maken met pijn: bij driekwart van de meisjes was de eerste keer een beetje of zeer pijnlijk. Ook bij latere seksuele ervaringen lopen meisjes in seksueel plezier achter op jongens. Zo zeggen jongens vaker (85%) dan meisjes (75%) dat ze erg genieten van seks. Ook is er sprake van een orgasmekloof. Met de laatste sekspartner kreeg 85% van de jongens meestal of altijd een orgasme, tegenover 49% van de meisjes.
Bron: Seks onder je 25e (2023), een onderzoek van Rutgers en Soa Aids Nederland in samenwerking met het RIVM, het CBS en GGD’s.

Gidsje voor ouders
Dance4Life geeft voorlichting over seks en zet zich in voor een veilige en fijne seksuele toekomst voor jongeren wereldwijd, onder andere met behulp van dans en muziek. Samen met de experts van Rutgers ontwikkelde Dance4Life de gids Wat seks jij nou?! voor ouders. Met onderwerpen die handig zijn om aan te kaarten, plus tips en trucs om het gesprek te openen. Het gidsje is voor een kleine donatie te downloaden via dance4life.nl.